Slechts 20 procent van de bedrijven die verplicht zijn om te voldoen aan de ATEX-regelgeving is volledig ATEX-compliant. Dit leidt tot gevaarlijke situaties. Volgens Marc Zengerink van Oude Elferink ontbreekt het bij veel bedrijven aan kennis, bewustwording en toezicht. Pas na een calamiteit realiseren ze zich de ernst van de regelgeving. Daarin moet volgens Zengerink absoluut verandering komen.
In Nederland zijn 40.000 bedrijven die aan ATEX-regelgeving moeten voldoen. Hoe kan het dat maar zo’n 8.000 van hen volledig ATEX-compliant zijn? Volgens installatiebedrijf Oude Elferink spelen aspecten als beperkt toezicht, achterblijvende kennis en een gebrek aan bewustwording hierin de grootste rol. Het Enschedese bedrijf is een van de partijen die ATEX-trainingen aanbiedt om de bewustwording te vergroten. “Een stofexplosie is bijvoorbeeld niet minder gevaarlijk dan een gasexplosie”, vertelt Marc Zengerink, binnen het elektrotechnische bedrijf gespecialiseerd in ATEX-regelgeving. “Bij een stofexplosie kan er een kettingreactie op gang komen. Veel mensen weten dat niet.”
Niet bewust van de gevaren
Volgens commercieel directeur Tjade van der Snel is er sprake van een acuut probleem wanneer je in een fabriek je eigen voetstappen in het stof kunt zien. Dat dit gevaarlijk is, lijkt vanzelfsprekend. Toch zijn veel bedrijven zich niet bewust van de gevaren en de mogelijke sancties, merken ze bij Oude Elferink. “Deze bedrijven hanteren al jaren een werkwijze die niet ATEX-compliant is, zonder dat dit tot problemen heeft geleid. En controles zijn er niet of nauwelijks, helemaal niet bij de kleinere bedrijven.” Een andere drempel vormt de kostprijs. “Een ATEX-lamp is bijvoorbeeld duurder dan een normale lamp”, legt Marc uit. “Het kost dus geld en levert niet direct iets tastbaars op.”
Veel bedrijven worden pas wakker wanneer het fout gaat. Bijvoorbeeld wanneer een calamiteit of explosie plaatsvindt bij een branchegenoot. “Wees je ervan bewust dat de verzekering niks uitkeert als je niet aan de ATEX-normen voldoet binnen ATEX-zones”, waarschuwt hij. “En dat er flinke boetes kunnen volgen wanneer de Arbeidsinspectie wél komt controleren en je niet aan de voorwaarden voldoet.”
Over Oude Elferink
Oude Elferink probeert haar kennis op het gebied van ATEX zo veel mogelijk te verspreiden. “De vraag naar cursussen rondom explosieveiligheid is groter dan het aanbod”, constateert Tjade van der Snel, commercieel directeur bij het bedrijf. Bovendien zijn er steeds minder jonge medewerkers die verstand hebben van elektrotechniek. “We verspreiden onze kennis door bij de klant op locatie te inspecteren, kennissessies en trainingen te organiseren.” Bij een bedrijfsinspectie bekijkt Oude Elferink een bedrijf van A tot Z en beoordeelt welke ATEX-zones er zijn en wat er in die zone nodig is aan apparatuur en maatregelen. Daarnaast heeft Oude Elferink een handelstak en zijn ze een elektrotechnische groothandel. Ze leveren onder meer tijdschakelklokken, schakelaars, klemmenkasten en ATEX-verlichting.
Gebrek aan kennis en toezicht vergroot risico’s
Welke risicovolle situaties zien ze bij Oude Elferink vooral voorbijkomen? Marc: “Het grootste risico vormt een zichtbare stoflaag. Deze kan gaan smeulen.” Ook bij het verwijderen van stof ontstaan gevaarlijke situaties. Vaak wordt perslucht of een bezem gebruikt om stof weg te blazen of te vegen. “Daarmee creëer je echter een stofwolk, die onder de juiste condities in brand kan vliegen. Veel mensen denken daar niet over na. Onwetendheid ligt aan de basis van de meeste gevaarlijke situaties.”
Daarnaast ziet de ATEX-specialist dat bedrijven wel wát maatregelen nemen op ATEX-gebied, maar niet volledig ATEX-compliant zijn. Het gaat bijvoorbeeld mis bij het verkeerd gebruik van een wartel, het gebruik van ongeschikte (niet-ATEX) schakelaars, behuizing of verlichting, werken in ATEX-zones met ongeschikt gereedschap of een gewone laptop, slechte machineontwerpen of onveilige installaties. Bij het laatste punt geeft Marc een extra waarschuwing: “Je kunt er niet blind op vertrouwen dat een machinebouwer alles veilig ontwerpt en installeert.”
Waarom ATEX een continu proces is
Om volledig ATEX-compliant te zijn, is het belangrijk om een explosieveiligheidsdocument en een risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) op te stellen. Hierin staat per ruimte beschreven of er zich gevaren- en/of ontstekingsbronnen bevinden. Dit helpt om risico’s in kaart te brengen en de juiste maatregelen te nemen. Maar een eenmalige inspanning is niet genoeg, benadrukt Marc. “De normen rondom explosieveiligheid veranderen op basis van nieuwe inzichten en incidenten. ATEX is een dynamisch geheel dat je moet blijven bijhouden.”
Technologie maakt fabrieken veiliger
Inmiddels zijn er diverse ontwikkelingen die een fabriek veiliger kunnen maken. Denk aan sensoren in en rond een verlichtingsarmatuur die een installatie kunnen beveiligen door temperatuur en/of trillingen te meten. Of aan personeel dat wordt gevolgd met een RFID-sensor op de helm. In geval van een noodsituatie is zo duidelijk waar iemand zich bevindt. RFID kan ook worden gebruikt om ervoor te zorgen dat alleen bevoegde medewerkers toegang krijgen tot ATEX-zones. Marc: “Dit soort maatregelen wordt nu nog mondjesmaat ingezet, maar het wordt steeds gebruikelijker.”
